Proteinler ve Özellikleri

Çok sayıda aminoasitin dehidrasyonuyla oluşmuş büyük organik bileşiklerdir.

Aminoasitlerde karbon (C), hidrohen (H), oksijen (O), azot (N) elementleri bulunur. Ayrıca kükürt (S) ve fosfor (P) da bulundurabilirler.

Proteinlerin özelliklerine geçmeden önce yapıtaşları olan aminoasitleri tanıyalım.

Aminoasitlerin yapısında üç grup bulunur. Bunlar:

- Amino grubu (-NH2)
- Karboksil rubu (-COOH)
- Radikal grup (-R) tur.

Tüm aminoasitlerde aynı gruplar bulunur. Ancak radikal (değişken) grup her aminoasitte farklı atom ya da atom grubu olabilir. Bilinen 20 çeşit aminoasitten her birinin -R grubu birbirinden farklıdır.

Bitki hücreleri, bütün aminoasit çeşitlerini kendileri sentezler. Hayvan hücreleri ise 12 çeşit aminoasit sentezleyebildikleri halde, 8'ini dışarıdan almak zorundadırlar. Vücutta üretilemeyip, dışarıdan alınan aminoasitlere temel (esansiyel) aminoasitler denir.

Aminoasitler birbirlerine peptit bağlarıyla bağlanarak proteinleri oluştururlar.

n(Aminoasit) ---> Protein + (n-1) Su

Peptit bağları aminoasitlerin, amino ve karboksil grupları arasında kurulur. Bir aminoasitin amino grubunun hidrojeniyle, diğer aminoasitin karboksil grubunun hidroksili birleşerek H2O oluştururlar. Bu suyun çıktığı yerde peptit bağı kurulur. Sonuçta oluşan iki aminoasitli yapıya da dipeptit adı verilir. Oluşan molekül tepkimeye giren aminoasit sayısına göre tripeptit, polipeptit gibi isimler alır.

Proteinler hücrede, genlerin kontrolünde ribozom organelinde sentezlenirler. Her canlının proteini kendine özeldir. Çünkü kendi genlerinden gönderilen şifrelerle sentezlenmiştir.

Proteinler farklılığını, kullanılan aminoasitlerin ÇEŞİT, SAYI ya da DİZİLİŞLERİNİN farklılığı sağlar.

Proteinler, yalnız aminasitlerden oluşabileceği gibi nükleik asitlerle birleşerek nükleproteinleri ya da glikozla birleşerek glikoproteinleri oluşturabilirler. Hidrolizi sonucu yalnız aminoasitler oluşan proteinlere basit, aminoasitlerin yanısıra nükleik asit ya da glikoz gibi farklı maddelerle oluşan proteinlere bileşik proteinler denir.

Proteinlerin Canlı Vücudu İçin Önemi

- Canlının en küçük birimi olan hücrenin, ana yapısını oluştururlar.

- Yapıcı ve onarıcıdır. Büyümeyi, yaraların iyileşmesini, zihinsel gelişimi sağlarlar.

- Kanda bulunan ve oksijen taşınmasını sağlayan hemoglobin gibi solunum pigmentlerinin yapısına katılırlar.

- Proteinden yapılmış olan antikorlar, vücudun mikroplara ya da yabancı proteinlere karşı savunmasında görev yaparlar.

- Bir canlıdaki yaşamsal olayların düzenlenmesini sağlayan, hormonların yapısına katılırlar.

- Canlının biyokimyasal tepkimelerinde görev alan enzimlerin yapısında bulunurlar.

- Hücrede, gerekirse, karbonhidrat ve yağlardan sonra enerji verici olarak kullanılırlar. Ancak vücudun kendi kendini yemesi anlamına gelir.

- Kasların kasılmasında görev alan aktin ve miyozinler de protein yapılıdır.

- Hücre içinde, hücre dışında ya da kanda osmotik basıncın dengelenmesinde etkilidirler.

- Proteinler içerdikleri -COOH grubundan dolayı asit, -NH2 grubundan dolayı bazik özellik gösterirler. Böyle hem asit hem de baz özelliği gösteren maddelere amfoter maddeler denir. Bu sayede proteinler hücrede meydana gelen pH değişikliklerinde tampon görevi görürler.